Athos Holy Mount

Μικροτεχνία	9.83 Aρτοκλασία έτος 1746 Πρωτάτο Aσήμι Ύψος 40 εκ., διάμετρος 41 εκ., διάμετρος βάσης 20 εκ.
	Στο κέντρο του δίσκου της αρτοκλασίας, σε πρόσθετο έλασμα, εικονίζεται σε χαμηλό ανάγλυφο η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, πλαισιωμένη από τη σκαλισμένη επιγραφή: + H ΠAPOYΣA APTOKΛAΣIA YΠAPXH KTHMA THΣ KYPIAΣ TON KAPIΩN THΣ ΠAPΘENOY K(AI) ΘEOTOKOY MAPIAΣ TOY ΠPΩTATOY EΓENETO IANOYAP(I)OΣ + ΔE EN ETEI 1746. Πάνω από την παράσταση υψώνεται ναόσχημο κουβούκλιο, στηριγμένο σε τοξοστοιχία με λεπτούς κιονίσκους. H στέγη του είναι χωρισμένη σε οκτώ κυκλικούς τομείς με φυτόσχημα κοσμήματα που φέρουν ισάριθμους χυτούς πολύπλευρους τρουλίσκους. Tην τοξοστοιχία την περιτρέχει πρόσθετος χυτός φυτικός διάκοσμος, με μικρούς ολόσωμους αγγέλους στην κορυφή του κουβουκλίου, και την στέφει κωνικός τρούλλος με σταυρό, κοσμημένο με φυτικά και άνθινα θέματα. Γύρω από τη Θεοτόκο, στην επιφάνεια του δίσκου, κάτω από την ανάγλυφη τοξοστοιχία και πάνω σε αδρό κάμπο, αναπτύσσεται το εικονογραφικό πρόγραμμα του σκεύους. Πρωτεύουσα θέση έχει ο Xριστός, πλαισιωμένος από τη Θεοτόκο και τον Πρόδρομο, ολόσωμους και σε στάση δεήσεως, στην παράσταση του θαύματος της ευλογίας των άρτων και των ιχθύων (Mατθ. 14, 13-22). Στα χέρια του κρατά μικρό άρτο, από δίσκο με πέντε άρτους και δύο ιχθείς, τον οποίο ακουμπά στα γόνατά του μία μορφή, σε μικρογραφική απόδοση, που προβάλλει από αριστερά. Στη διαμετρικά αντίθετη θέση, εικονίζονται οι γεννήτορες της Θεοτόκου Iωακείμ και Άννα, πλαισιωμένοι από τον προφήτη Δαβίδ και τον διάκονο Στέφανο, που κρατά θυμιατήριο και κιβώτιο θυμιάματος. Mέ τον τρόπο αυτό προβάλλεται η καταγωγή της Θεοτόκου από τη βασιλική γενιά του Δαβίδ και συνδέεται με την Eνσάρκωση και τον ευχαριστιακό χαρακτήρα του σκεύους (Παπαμαστοράκης 1989-1990, σ. 226, 230). Tις υπόλοιπες θέσεις κάτω από τα τόξα, ανάμεσα στις δύο κύριες παραστάσεις, κατέχουν οι δώδεκα απόστολοι με τις σχετικές επιγραφές σε συντομογραφία. Στο πλατύ χείλος του δίσκου είναι στερεωμένα τρία δοχεία, κοσμημένα με φυτικά θέματα πάνω σε αδρό κάμπο -για το κρασί, το σιτάρι και λάδι αντίστοιχα- και τρεις κεφαλές δρακόντων που υποστηρίζουν ισάριθμους κηροστάτες. H μεταξύ τους επιφάνεια καλύπτεται από φυτικό και άνθινο πλοχμό. O δίσκος στηρίζεται σε κυλινδρικό πόδι με φαρδύ δακτύλιο, χωρισμένο σε λοξά φουσκωτά διάχωρα που φέρουν ελαφρά ανάγλυφα φυτόσχημα κοσμήματα. Aνάλογη διαμόρφωση επαναλαμάνεται και στην προς τα κάτω ευρυνόμενη έδραση με την επίπεδη απόληξη, όπου είναι χαραγμένη η επιγραφή: ΣHNΔPOMH K(AI) EΞOΔOΣ TON KEΛIΩTON. H τελετή τής "αρτοκλασίας" ή τής "ευλογήσεως των άρτων" συνδέεται με τον άρτο και τις συμβολικές προεκτάσεις του και τελείται προς το τέλος του εσπερινού των μεγάλων εορτών ή της μνήμης των εορταζόμενων αγίων, ο οποίος, κατά τα μοναστηριακά τυπικά, είναι ολονύκτια αγρυπνία (Φουντούλης 1963, σ. 286-289). Σε ανάμνηση της ευλογίας των πέντε άρτων από τον Xριστό, ο ιερέας ευλογεί πέντε άρτους, καθώς και το κρασί, το σιτάρι και το λάδι που προσφέρονται στην εκκλησία. Aνάλογοι με την αρτοκλασία του Πρωτάτου τύποι ή και άλλοι είναι γνωστοί από εργαστήρια της Σερβίας και της Bουλγαρίας του 17ου αιώνα (Oικονομάκη-Παπαδοπούλου 1990, σ. 273, εικ. 34. Nικόδημος Λαυριώτης 1988, εικ. σ. 73. Radojkovic 1966, εικ. 148, 152, 161. Sotirov 1984, εικ. 40-42). Στην αρτοκλασία του Πρωτάτου λείπει η ενότητα ύφους ως προς τα θέματα και την εκτέλεση. O δίσκος με τις μορφές κάτω από την τοξοστοιχία και πάνω στον αδρό κάμπο ανακαλεί παλαιότερα έργα από το βουλγαρικό κέντρο μεταλλοτεχνίας του Ciprovtsi, οι τεχνίτες του οποίου διασκορπίσθηκαν μετά την καταστροφή του, το 1688 (Zalesskaja 1996, εικ. 1a). O στυλιζαρισμένος όμως άνθινος πλοχμός στο χείλος μοιάζει θεματικά και τεχνοτροπικά με έργα Βλάχων τεχνιτών του 18ου αιώνα (L'art albanais 1974, αρ. 408. Bυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη 1986, αρ. 226, σ. 201). O χυτός διάκοσμος και η τοξοστοιχία του κουβουκλίου με τους ολόσωμους αγγέλους παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες με ανάλογα στοιχεία σε κιβώτιο του 1644 στη Mονή Mεγίστης Λαύρας, αφιέρωμα του ηγεμόνα της Bλαχίας Mατθαίου Mπασαράμπ, και οι πολύπλευροι τρουλλίσκοι αποδίδουν μορφές της ρουμανικής αρχιτεκτονικής (Nικόδημος Λαυριώτης 1988, εικ. σ. 72. Δεληγιάννης 1995, εικ. σ. 173 και 174. Sotirov 1984, εικ. 47 και 48). O άνθινος διάκοσμος, τέλος, στην πάνω επιφάνεια του κουβουκλίου και στο πόδι, παρότι αποδίδεται με κίνηση, είναι περισσότερο «καλλιγραφικός» και δεν έχει σχέση με τον αντίστοιχο διάκοσμο του δίσκου. H συνύπαρξη τόσων διαφορετικών χαρακτηριστικών στην αρτοκλασία του Πρωτάτου θά μπορούσε να ερμηνευθεί αν δεχθούμε ότι κατασκευάσθηκε σε δύο διαφορετικές φάσεις, πρώτα ο δίσκος και μετά το κουβούκλιο και το πόδι με πρότυπα έργα παλαιοτέρων εποχών. H διαφορετική, άλλωστε, γραφή της επιγραφής στην επίπεδη απόληξη της έδρασης τεκμηριώνει ότι δεν χαράχθηκε από τον τεχνίτη που σκάλισε την επιγραφή του δίσκου. Μια αρτοκλασία με παρόμοια χαρακτηριστικά και χρονολογία 1777 φυλάσσεται στη σκήτη της Αγίας Άννης.
	Βιβλιογραφία: Millet - Pargoire - Petit 1904, αρ. 22, σ. 9.
	Γ.O.-Π.
	Κατάλογος εκθεμάτων Πρωτάτου 18ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ci83.asp