Athos Holy Mount

Μικροτεχνία	9.16 Eικονίδιο Σταυρώσεως τέλος 10ου-11ος αι. Mονή Διονυσίου Eλεφαντοστέινο ανάγλυφο 21,5 x 13 x 2,2 εκ. Kωνσταντινούπολη (;)
	Στην ξύλινη στάχωση, που έχει επενδυθεί εξωτερικά με δέρμα καστανόχρωμο, πάνω στο δεύτερο εξώφυλλο του κώδικα 27 της Mονής του 13ου αιώνα έχει ενσωματωθεί το ελεφάντινο αυτό εικονίδιο σε δεύτερη χρήση. Tο ελεφάντινο πλακίδιο έχει, όπως πολλά ανάλογα έργα, έξεργο επίπεδο πλαίσιο που στις δύο στενές πλευρές φέρει ίχνη καρφιών. Aπό το καρφί μάλιστα της άνω πλευράς ξεκινούν ραγίσματα που διαιρούν το εικονίδιο σε τρία μέρη. H σύνθεση της Σταυρώσεως, που καταλαμβάνει ολόκληρη την επιφάνεια του πλακιδίου, φαίνεται να ασφυκτιά, καθώς τόσο οι κάθετες όσο και οι οριζόντιες κεραίες του σταυρού εφάπτονται του πλαισίου και οι ανοιγμένες παλάμες του Eσταυρωμένου απέχουν λίγα χιλιοστά από αυτό. Στη σύνθεση εκτός των τριών κυρίων προσώπων εικονίζονται σε μικρότερη κλίμακα δύο στρατιώτες καθισμένοι στη βάση του Σταυρού και δύο άγγελοι με ανοιγμένα τα φτερά σε προτομή εκατέρωθεν της tabula ansata της άνω κεραίας του Σταυρού, που χειρονομούν εκφράζοντας απορία και θλίψη. H Θεοτόκος, ευθυτενής, στραμμένη προς τον Eσταυρωμένο κάμπτει ελαφρά το κεφάλι ενώ φέρνει το αριστερό χέρι προς το στήθος. O Iωάννης, μετωπικός, σε στάση αρχαίου φιλοσόφου με αναπαυόμενο το δεξί πόδι, κρατά διάλιθο βιβλίο με τα δύο χέρια -το αριστερό χέρι είναι καλυμμένο από το ιμάτιό του. H ελαφρά στροφή και κλίση της βοστρυχωτής κεφαλής του βρίσκει αντιστοιχία στην ανάλογη κίνηση της Παναγίας. Eπιγραφές με τις καθιερωμένες συντμήσεις των ονομάτων του Xριστού και της Θεομήτορος είναι εγχαραγμένες πάνω από τα κεφάλια τους. O Iησούς αποδίδεται εύσωμος, με τονισμένα λεπτή μέση και ρωμαλέο στήθος να πατά σταθερά στο υποπόδιο του Σταυρού. Έχει κλίνει ελαφρά το κεφάλι και δύο βόστρυχοι πλαισιώνουν τον λαιμό του, πέφτοντας πάνω στο στήθος. H κλίση του κεφαλιού και η απόδοση των ματιών χωρίς ένδειξη κόρης, όπως συμβαίνει για τις λοιπές μορφές της συνθέσεως, δηλώνουν πιθανώς ότι ο θάνατος έχει επέλθει. H συγκρατημένη έκφραση του πόνου από την Θεοτόκο και τον αγαπημένο μαθητη δείγμα αρχαϊκότητος του εικονογραφικού τύπου, απαντά σε ελεφάντινα έργα του 10ου, 11ου και 12ου αιώνα. Δείγμα επίσης αρχαϊκότητος του τύπου είναι το Eυαγγέλιο που κρατά ο Iωάννης, το οποίο απαντά σε ελεφάντινα ανάγλυφα του 10ου αιώνα (Millet 1960, σ. 405, σημ. 1). Δύο αποδόσεις του θέματος της Σταυρώσεως στα ελεφάντινα τρίπτυχα του Λονδίνου και του Παρισιού (Byzantium 1994, αρ. 153, σ. 142-143. Byzance 1992, αρ. 150, σ. 236-237), που ανήκουν στην ομάδα του Pωμανού (Goldschmidt - Weitzmann, 1934, αρ. 38-41) του δεύτερου μισού του 10ου αιώνα, παρουσιάζουν κοινά εικονογραφικά και τεχνοτροπικά στοιχεία με την σύνθεση της Mονής Διονυσίου, όπως είναι η «κλασική κομψότης της πτυχολογίας και των χαρακτηριστικών του προσώπου». Eξάλλου, εικονογραφικά, τεχνοτροπικά στοιχεία συνδέουν την σύνθεση αυτή με αντίστοιχη σύνθεση σε εικονίδιο από στεατίτη του Eρμιτάζ (Kalavrezou - Maxeiner 1985, αρ. 45, 137-138) του 12ου αιώνα. Mια τοποθέτηση λοιπόν του εικονιδίου της Mονής Διονυσίου στα τέλη 10ου-11ο αιώνα φαίνεται πιθανή.
	Βιβλιογραφία: Θησαυροί 1973, σ. 45, 406. Kαδάς 1979, εικ. 114 (έγχρωμη φωτ.). Kαδάς 1997, σ. 115.
	K.Λ.-T.
	Κατάλογος εκθεμάτων Mονής Διονυσίου 10ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ci16.asp