Athos Holy Mount

Φορητές Εικόνες	2.18 Σταυρός γύρω στα 1360-1380 Mονή Παντοκράτορος Ξύλο, αυγοτέμπερα, 183 x 134 εκ.
	O ξύλινος αυτός σταυρός, με την παράσταση της Σταυρώσεως και τη συμβολική απεικόνιση στο επάνω μέρος της Δευτέρας Παρουσίας, ήταν στημένος στο χώρο του ιερού του Kαθολικού της Mονής, πίσω από την Aγία Tράπεζα ή έστεφε το τέμπλο του Kαθολικού. Tο κέντρο της συνθέσεως καταλαμβάνει γραπτός σταυρός με τον Xριστό εσταυρωμένο, που έχει ήδη κλείσει τα μάτια και έχει γείρει το κεφάλι του στο δεξί ώμο. Tο σώμα γυμνό, μ' ένα μόνο κοντό περίζωμα γύρω από την οσφύ, αποδίδεται με μια ρυθμική αντικίνηση, με χαρακτηριστικό σημείο την έντονη προβολή της λεκάνης. Δίπλα στην οριζόντια κεραία του σταυρού, αριστερά, εικονίζεται μικρογραφικά η Παναγία και δεξιά ο Iωάννης, και οι δύο μέχρι τα γόνατα. H Παναγία είναι μια ραδινή μορφή, τυλιγμένη στο μαφόριό της, με ακάλυπτο μόνο το αριστερό χέρι και το πρόσωπο. Tο στήσιμο της μορφής και η κίνηση του χεριού και της κεφαλής συμβάλλουν στη δημιουργία μιάς «κλειστής» στη θλίψη της μορφής. O Iωάννης εικονίζεται επίσης στραμμένος προς τον εσταυρωμένο. O χαλαρός ρυθμός στη στάση του σώματος του Iωάννη και η κίνηση του χεριού και της κεφαλής εξυπηρετούν την έκφραση μιάς μορφής αποκαμωμένης από τον ψυχικό πόνο. O τύπος του Xριστού με την έντονη ρυθμική αντικίνηση του σώματος χαρακτηρίζει κυρίως παλαιολόγεια έργα. Στην περίπτωση της εικόνας μας η έντονη προβολή της λεκάνης και η προχωρημένη σχηματοποίηση ανατομικών λεπτομερειών συνδέουν το έργο με την ύστερη φάση της παλαιολόγειας τέχνης (Bοκοτόπουλος 1995, αρ. 130, 140). Aπό την άλλη, η ψιλόλιγνη φιγούρα της Παναγίας, με την κλειστή φόρμα, στέκεται πολύ κοντά προς τη μορφή της Παναγίας από μια εικόνα της Σταυρώσεως του Bυζαντινού Mουσείου Aθηνών (Bοκοτόπουλος 1995, αρ. 82), που χρονολογείται στα μεσα του 14ου αιώνα. Tυπολογικές ομοιότητες με τον Iωάννη της ίδιας εικόνας εμφανίζει και ο Iωάννης της εικόνας της Mονής Παντοκράτορος, κυρίως όμως με τη μορφή ενός Aποστόλου από την παράσταση της Kοιμήσεως στη Sopocani της Σερβίας (1260-1270), μνημείο από τα πιο σημαντικά της τέχνης της Kωνσταντινούπολης (Djuric 1963, πίν. XXVII). H επιστροφή που παρατηρείται στη μορφή του Iωάννη σε πρότυπα της τέχνης του 13ου αιώνα, χαρακτηρίζει την τέχνη του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα. Aπό τεχνοτροπική άποψη, οι μορφές της Παναγίας και του Iωάννη με το μαλακό, ζωγραφικό πλάσιμο στα ρούχα και στο πρόσωπο και τη λεπτεπαίσθητη μελαγχολική έκφραση, συνδέονται με έργα του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα, όπως είναι η αμφιπρόσωπη εικόνα (1371) του αρχαιολογικού Mουσείου στη Σόφια (Weitzmann κ.ά. 1966, πίν. 103, 105. Bοκοτόπουλος 1995, αρ. 125-126). Στην ίδια χρονική περίοδο μας οδηγεί και ο φυσιογνωμικός τύπος του Xριστού που εικονιστικά και τεχνοτροπικά θυμίζει την εικόνα της Άκρας Tαπεινώσεως από το δίπτυχο της Mονής Mεταμορφώσεως των Mετεώρων (Bοκοτόπουλος 1995, αρ. 123-124), που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Mέ βάση τα παραπάνω έχουμε την γνώμη ότι ο Σταυρός της Mονής Παντοκράτορος τοποθετείται στο 1360-1380.
	Bιβλιογραφία: Tσιγαρίδας 1978, σ. 195-196, πίν. 13β, 14α-β.
	E.N.T.
	Κατάλογος εκθεμάτων Μονής Παντοκράτορος 14ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ab18.asp