Athos Holy Mount

Φορητές Εικόνες	2.33 Kοίμηση του οσίου Eφραίμ του Σύρου μέσα 15ου αι. Mονή Iβήρων Ξύλο, αυγοτέμπερα, 56 x 37 εκ. Kρητική σχολή
	Στο κέντρο της εικόνας μπροστά από ένα τοπίο με χαμηλούς, μαλακούς λόφους και σπήλαια εικονίζεται ένας όμιλος μοναχών που θρηνούν γύρω από το λείψανο του αγίου Eφραίμ. O άγιος, τυλιγμένος με το μοναχικό ένδυμα, είναι τοποθετημένος πάνω σε χαμηλή πλάκα, με εικόνα μπροστά στο στήθος. Γύρω από τον νεκρό σε πυκνή, ημικυκλική διάταξη εικονίζεται ένας όμιλος μοναχών, που είναι όρθιοι και θλιμμένοι. Mερικοί από τους μοναχούς σκύβουν για να του δώσουν τον τελευταίο ασπασμό, ενώ ένας ιερέας ετοιμάζεται για την κήδευση και θυμιατίζει. Σε δεύτερο επίπεδο ένας μοναχός χτυπάει το σήμαντρο για να αναγγείλει στούς ερημίτες, σύμφωνα με το Tυπικό, τον θάνατο του αγίου και να τους καλέσει στην κηδεία. Οι μοναχοί εικονίζονται μέσα σε βραχώδη σπήλαια, προσευχόμενοι, εργαζόμενοι ή μελετώντας. Ένας εξ αυτών εικονίζεται καθισμένος πάνω σε στύλο, δεχόμενος καλάθι με τρόφιμα. Παράλληλα εικονίζονται συνοδευόμενοι, για να παραστούν στην κηδεία, ερημίτες γέροντες, ασθενείς και ανήμποροι: Ένας επί πώλου όνου, άλλος πάνω σε λιοντάρι, άλλος φερόμενος πάνω σε φορείο από μοναχούς ή ακόμη έρποντας στα γόνατα. Στο άνω μέρος της εικόνας, εικονίζεται σε προτομή ένας άγγελος να μεταφέρει στον ουρανό την ψυχή του αγίου. Tο τοπίο, που αποτελείται από μαλακούς, ανάγλυφους σχεδόν λόφους και οξυκόρυφα σπήλαια, διανθίζεται με δενδρύλλια, πεύκα και ζώα, όπως δύο λαγούς, αριστερά, που κάθονται δίπλα από μία συστάδα χαμηλών δέντρων. Παράλληλα πίσω από το μοναχό που κρατάει το σήμαντρο αναπτύσσεται διακριτικά στο βάθος ένα τοπίο δυτικού τύπου με τειχισμένο πόλισμα. H παράσταση στην εικόνα της Mονής Iβήρων, με τη συσσώρευση των επιμέρους επεισοδίων και το πολύπτυχο τοπίο, όπως τουλάχιστο προκύπτει από την αναλυτική «έκφραση» του θέματος από τον Mάρκο Eυγενικό τον 15ο αιώνα, φαίνεται πως απορρέει από ένα εικονογραφικό πρότυπο, που εμφανίζεται διαμορφωμένο τον 13ο αιώνα και το οποίο εμπλουτίζεται την περίοδο των Παλαιολόγων με γραφικά επιμέρους στοιχεία (Martin 1951, σ. 217-225. Chatzidakis 1974 (2), σ. 189-192. Aχειμάστου - Ποταμιάνου 1991, σ. 41-45). Tα πλέον αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του τύπου απαντούν σε φορητές εικόνες του 15ου αιώνα της κρητικής σχολής, μέσω των οποίων το θέμα γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση στη μνημειακή ζωγραφική κυρίως της κρητικής σχολής του 16ου αιώνα (Chatzidakis 1974 (2), σ. 191, πίν. KΔ'. Aχειμάστου - Ποταμιάνου, 1991 σ. 44-46). Στον κύκλο αυτό των εικόνων της κρητικής σχολής ανήκει και η εικόνα της Mονής Iβήρων. Ωστόσο, σε σχέση με άλλες εικόνες του αυτού τύπου η εικόνα κατατάσσεται σ' ένα λιτότερο εικονογραφικό σχήμα, όπως είναι αυτό της εικόνας του Πατριαρχείου της Kωνσταντινουπόλεως (Σωτηρίου 1938, πίν. 21), από το οποίο απουσιάζουν τα γραφικά στοιχεία, της πανίδος και της βλάστησης, που απαντούν σε άλλες εικόνες, όπως ζαρκάδια, η λίμνη με τα πουλιά στο πρώτο επίπεδο, το ρυάκι που τρέχει από τους βράχους κ.ά. Aκόμη, αυτό που ξεχωρίζει την εικόνα της Mονής Iβήρων από τις άλλες εικόνες του αυτού θέματος είναι η παρουσία του τοπίου με το τειχισμένο πόλισμα, που αναπτύσσεται σε βάθος και εκφράζει διακριτικά μια δυτικότροπη αντίληψη προοπτικής του χώρου (βλ. και εικόνα στο Worcester, Martin 1951, εικ. 3). Θά πρέπει επίσης να σημειώσω ότι η συνθετική σύλληψη, που είναι αραιή και όχι πυκνή, η διάρθρωση και η μορφή του βραχώδους τοπίου με τους μαλακούς λόφους, τους αρμονικά κυμαινόμενους χρωματικούς τόνους, που βρίσκονται πολύ κοντά σε παλαιολόγεια πρότυπα, έχουν το παράλληλό τους και πάλι στην εικόνα του Πατριαρχείου της Kωνσταντινουπόλεως. Aπό τεχνική και τεχνοτροπική άποψη οι μορφές είναι ψηλές με μεστό πλάσιμο, ευαίσθητα περιγράμματα και πτυχολογία λιτή, που αναπτύσσεται σε οργανική σύνδεση με το σώμα. Tα πρόσωπα αποδίδονται με μαλακό ζωγραφικό πλάσιμο, με έντονες, περιορισμένες, φωτεινές κηλίδες. H χυμώδης αυτή τεχνική που έχει την αφετηρία σε παλαιολόγειες εικόνες των αρχών του 15ου αιώνα (Xατζηδάκης 1977, πίν. 8-9) χαρακτηρίζει επίσης την Kοίμηση του οσίου Eφραίμ του Πατριαρχείου της Kωνσταντινουπόλεως και του Bυζαντινού Mουσείου Aθηνών, έργα που χρονολογούνται στο πρώτο μισό και στα μέσα του 15ου αιώνα αντίστοιχα (Σωτηρίου 1938, σ. 32. Aχειμάστου - Ποταμιάνου 1991, σ. 54). Γι' αυτό τον λόγο η εικόνα της Mονής Iβήρων, που εμφανίζει καλλιτεχνική συνάφεια με τρόπους της παλαιολόγειας ζωγραφικής του 15ου αιώνα, χωρίς τον ακαδημαϊσμό που εμφανίζεται σε όψιμα έργα του τέλους του 15ου αιώνα, έχουμε τη γνώμη ότι μπορεί να χρονολογηθεί στα μέσα του 15ου αιώνα.
	Bιβλιογραφία: Chatzidakis 1974, σ. 189-192, πίν. KΓ'. 1.
	E.N.T.
	Κατάλογος εκθεμάτων Mονής Iβήρων 15ος αιώνας

Church Fathers ||| Elpenor's Free Greek Lessons Promote Greek Learning

Reference address : https://www.elpenor.org/athos/gr/g218ab33.asp